در عالم هنر دیدگاه های مختلفی وجود دارد که یکی از آنها هنر را با مفاهیمی چون آزادی ، انسانیت ، وجدان آگاه ، تعهد و .. مرتبط بلکه ممزوج و اثرپذیر و اثرگذار می داند که معمولا این نگرش، کمتر با عمل همراه می شود و در همان ویترین شعارهای افراد باقی می ماند زیرا کمتر کسی سایه امن و آسایش را رها نموده و گام بدین راه می نهد.
زندگی نامه بهمن رجبی :
بهمن رجبی در سال 1317 (7 اسفند) در رشت به دنیا آمد وی از معدود کسانی است که در جامعه ای نه چندان آماده برای پذیرش این مقولات با جدیت پای بند و عامل به آنهاست .هنگامی که سه سال بیشتر نداشت در بحبوحه جنگ جهانی دوم ، پدرش را از دست داد. با حمایت های مادرش در سال 1328 در کلاس های استاد حسین تهرانی شرکت نمود.که البته ادامه پیدا نکرد. هنگامی که در 22 سالگی از اجباری (خدمت سربازی) خود بازگشت ، نوازندگی را بصورت خودآموز و با عشق و علاقه ی خود ادامه داد. در سال 1343 در حالیکه 25 سال داشت با تاثیرگذارترین فرد در زندگی خود زنده یاد امیرناصر افتتاح (تنبک نواز و هنرمند برجسته) آشنا شد و نزد او به یادگیری و نوازندگی پرداخت. وی همواره گفته است که زندگی هنری خود را مدیون افتتاح است. رجبی تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته ی کشاورزی ادامه داد و در همین رشته فارغ التحصیل شد و در سال 1345 ازدواج کرد که حاصل آن دو پسر بود. وی هیچگاه همانند سایر هنرمندان موسیقی دوران خود فردی مطیع و حرف شنو نبود و همواره دیدگاه های انتقادی خود را بدور از ترس و عواقب ناشی از مشکلات بعدی آن ، مطرح می نمود.در سال 1349 به دلیل برخی از مشکلات سیاسی از بانک کشاورزی اخراج شد .ویژگی های شخصی از وی یک مطرب و هنرمند درباری نساخته بود و از ارباب و قدرت بیزار بود. از ریاکاری و چابلوسی نفرت داشت و زبانش تند و تیز بود. بسیار مطالعه می کرد و به کوهنوردی علاقه مند بود.
پس از انقلاب سرانجام از اسفند ،۱۳۶۸ یعنی از پنجاه سالگی پس از سال ها دوری از دنیای نهانی موسیقی، آموزش تنبك را منحصراً از روی كتاب و مكتب شخصی خود آغاز كرد و ده سال بعد، رضایت داد كه به صورت رسمی چاپ و منتشر شود و این درحالی بود كه چندی پیش از آن، مجموعه جزوه های آموزشی او به نام فرد دیگری منتشر شده بود! با این حال، نتیجه حیرت آور بود و درمدت كوتاهی از چاپ اول به چاپ پنجم رسید. درحالی كه متدها و دستورهای دیگری نیز در هنر تنبك نوازی از استادان گذشته و حال به فراوانی در دسترس بود.
این كتاب آموزشی با استفاده از روش نت نویسی یك خطی تحریر شده است. در تنبك نوازی روش سه خطی نیز وجود دارد ولی در مكتب رجبی، وضع متفاوت است. كتاب اول ایشان، آموزشی و كتاب دوم، «تحقیقی» است كه به گفته خود او، مشتمل بر سه فصل است: «آیا در رشته تنبك نوازی هر نوازنده ای الزاماً هنرمند هم هست؟» و... و «جامعه شناسی ریتم»، كه رجبی با بیانی از طنز تلخ می افزاید «پس از مرگ من، یعنی هشتاد ونه سال و دو ماه و یازده روز دیگر به زیور طبع آراسته خواهد شد!»
وی با استفاده از شیوه های نوازندگی و دانش همه ی تنبک نوازان گذشته و معاصر و باز آفرینی کار آنان تکنیک های نوازندگی این ساز را با روشی منطقی و با پایبندی به اصول زیبایی (چه سمعی و چه بصری) گسترش چشمگیری بخشیده و در این راه بیشتر از همه خود را مدیون زنده یاد "استاد امیر ناصر افتتاح"می داند.او از نوازندگان پرقدرت و صاحب سبک و مکتب و صاحب نظر در تنبک و تنبک نوازی است.
ظهور و بروز دیگر گونه ی او در حوزه ی تنبک و رویکرد جامع او به این ساز با تمامی زوایا و حواشی آن منتج به کارنامه ی وزین و در خور توجهی گردیده که مرور اجمالی بر آن خالی از لطف نیست، تلاش در جهت احیاء و تثبیت هویت تنبک نواز و بازیابی شخصیت اجتماعی آنان که در گذشته ی موسیقی ایران به جایگاه واقعی خود دست نیافته بود. تالیف متد مستقل آموزش آموزشی ، نوشته قطعه برای تنبک ، افزودن بر تکنیک ها و فنون اجرایی این ساز همگی از یکسو و از سوی دیگر تبیین علمی نظران خود طی کنسرت های پژوهشی و سخنرانی های مختلف که حاصل عمق شناخت و اشراف او به این حوزه است، چنان پشتوانه ای برای تنبک و نوازنده ی آن فراهم آورده که دیگر امروز کسی با دیده ی تحقیر به این ساز و نوازنده آن نمی گیرد. وی با معرفی تنبک به عنوان برترین ساز کوبه ای دنیا ، جایگاه واقعی این ساز مهجور را مبرهن ساخت و به جای تکرار مخدوش یا تحریف شده ی سنت ، جوهر فکری خود را با جدیت در راه اعتلای آن گمارد تا برآیند و بازخورد آن را امروز به روشنی بتوان دید.
تکنیک ها و روش های اجرای آقای بهمن رجبی:
روش اجرای بهمن رجبی در تنبک نوازی ویژه ی خود او است. او علاوه بر تسلط و احاطه ای که به ظرایف فنی تنبک نوازان سال های اخیر دارد از خود نیز ابتکارات و نو آوری هایی در جهت اعتلای تکنیک های تنبک نوازی به اجرا در آورده است. که در مجموع کار او را متفاوت با سایر تنبک نوازان کرده است. نوع خاص همنوازی رجبی با سازهای ملودیک مختلف موسیقی ایرانی از جمله سنتور القای خاصی از زیبایی را در بر دارد که در همنوازی های معمول وجود ندارد و آن رعایت اوج ها و حضیض ها و توجه به ملودی های نواخته شده و هماهنگی جزء به جزء با آنها می باشد.
از تکنیک های احیا شده و بکار رفته رجبی می توان به موارد زیر اشاره کرد (بکارگیری و بوجود آوردن ریزهای شانزده گانه متعدد که تنها پنج نوع آن توسط گذشتگان نواخته می شده است):
- ریز دو انگشتی بشکنی
- ریز نه انگشتی
- ریز ده انگشتی یا ریز پرتر
- ریز دو انگشتی ساده عکس و برگردان
- ریز دو انگشنی مضاعف
- ریز هشت انگشتی روی پوست
- ریز هشت انگشتی روی چوب
- ریز هشت انگشتی ترکیبی یا مختلط
- ریز هشت انگشتی بشکنی
- ریز هشت انگشتی ناخنی روی پوست
- ریز شلاقی یا ریز زورخانه ای
مهمترین آثار و برخی از قطعات اجرا شده بهمن رجبی :
- کنسرت های دو نوازی ابوعطا با سنتور رضا شفیعیان (1356)
- دو نوازی با محمود فرهمندبافی در تالار رودکی
- دو نوازی تنبک با ناصر فرهنگ فر
- اجرای گوشه ای از موسیقی ضربه ای ایران به یاد شادروان ناصر فرهنگ فر (آذر 1376 ، تالار وحدت)
- مجموعه ی "گفتگوی چپ و راست" با همکاری شاگردش فرید یداللهی
- اجرای ریتم "در قفس" از ساخته های استاد ابولحسن صبا و چند ملودی از موسیقی محلی ایران.
- نوازندگی تنبک در قطعه ی سواران دشت امید اثر حسین علیزاده. ناشر : ماهور .
- نوازندگی تنبک در آلبوم در مکتب عشق ، به آهنگسازی مازیار شاهی ناشر : آوای چکاد .
- نظم وزن ، تکنوازی تنبک بهمن رجبی ، ناشر : آوای باربد .
- آوای چکاد ، پاسداشت و احترام به نیم قرن تلاش بی وقفه ی معلم هنر
- تنبک نوازی ، بهمن رجبی با همراهی علی رضا جواهری ناشر : آوای چکاد .
- گلچین یک و دو ، مجموعه آثاری از استاد رضا شفیعیان برای سنتور ، بهمن رجبی با همراهی علی رضا جواهری ناشر : آوای چکاد .
آثار و تالیفات نوشتاری بهمن رجبی :
ایشان علاوه بر نوازندگی تنبک و تدریس این ساز دارای تالیفات و مقالات با ارزشی بشرح زیر است:
- آموزش تنبک -جلد 1 (دوره های ابتدایی و متوسطه) با سیستم نت نویسی یک خطی ، سال انتشار 1360
- آموزش تنبک -جلد 2 (شامل دورهٔ عالی و فوق عالی). با سیستم نت نویسی یک خطی
- تنبک و نگرشی به ریتم از زوایای مختلف . ناشر : انتشارات سرود . سال انتشار۱۳۵۶. تهران.
شناخت واقعی آرای رجبی بدون رهیافت به استدلالات نهفته در پس مواضع او میسر نیست ، نقادی های او بر نظام موسیقی ایران ، همواره با سطحی نگری مواجه شده تا جایی که بعضا به انکار و تخطئه ی جوانب فنی و هنری کار او نیز منجر گردیده و هدف اصلی وی یعنی به هم ریختن ذهنیت اسطوره ساز و اسطوره پرداز ایرانی ، را هم نادیده انگاشته و یا درک نکرده است.
در بیان دستاوردها و آنچه در سیر تکامل هنر تنبک نوازی ایران در مکتب بهمن رجبی روی داد می توان به موارد خاص زیر اشاره کرد :
- احیای سیستم یک خطی برای آونگاری ریتمها
- بررسی ریتم های مطربی از دیدگاه جامعه شناختی همراه با نوآوری های مناسب و طراحی های پیچیده و خلاقانه
- تاثیرپذیری از اکثر گذشتگان و معاصرین خود و باز پردازی نواخته های آنها با معیارهای زیبایی شناسانه و منطبق بر منطق ساختاری مکتب رجبی.
- تاثیر پذیری از زیبایی های یم اثر و بکارگیری آن در نوازندگی تنبک.
- تنوع و ترکیب های مختلف بکار گرفته شده و انسجام و ظرافت ریتمهای گوناگون با یکدیگر.
- طراحی موتیف های هدفمند ریتمیک و بسط و گسترش آنها در قالب ریتم های متفاوت.
- استفاده از فرم های ساختار موسیقی مانند واریاسیون.
- اجراء قطعه بدیع و پر تکنیک "گفتگوی چپ و راست" که نمادی از ظرافت های نهفته در مکتب تنبک نوازی بهمن رجبی است.
- تداعی و تجسم ریتمیک ملودی هایی مانند "در قفس" استاد صبا و یا طراحی بخش های ریتمیک "سواران دشت" اثر حسین علیزاده.
- استفاده از ریتم های ملودی های ساده و عامیانه مانند : "اتل متل توتوله" و پردازش آن با تکنیکی پیشرفته.
- ایراد سخنرانی های مختلف برای شناساندن ارزش های علمی ساز تنبک مانند زیبایی شناسی ، بررسی حکومت رابطه بر ضابطه در نظام موسیقی ایران و ...
- راهنمایی و تشویق هنرجویان برای مطالعه و دست یافتن به بینشی هنری در کنار دانش هنری.
منابع :
بهروز وجدانی - فرهنگ جامع موسیقی ایرانی – جلد اول
هوشنگ فراهانی - بهمن رجبی اندیشه ای نو نگاهی متفاوت – 1383
سیدعلیرضا میرعلی نقی – درباره بهمن رجبی – سایت آفتاب