ساز کوبه‌ای دف یکی از بخش‌های جدایی‌ناپذیر موسیقی سنتی ایران است. صدای این ساز سنتی در تعداد بی‌شماری از کلیپ‌ها خودنمایی می‌کند و علاوه بر همراهی با سایر سازها، در بسیاری از دورهمی‌ها و کنسرت‌ها نیز به‌صورت تکنوازی نواخته می‌شود. شاید با شنیدن صدای این ساز، به آن علاقه‌مند شده و به فکر یادگیری دف افتاده باشید یا صرفاً نسبت به تاریخچه‌ ساز دف کنجکاو شده باشید. در هر صورت، این پست و قسمت‌های بعدی آن به برخی از پرسش‌های شما پاسخ می‌دهد.

آموزش دف نوازی قسمت اول

آموزش ساز دف را باید با تاریخچه‌ی مختصر آن شروع کرد. دف یکی از قدیمی‌ترین سازهای ایرانی است که با گذشت سال‌ها هنوز هم در موسیقی سنتی پرطرفدار است. شواهد نشان می‌دهند که خاستگاه این ساز کوبه‌ای قاره‌ی آسیاست و قدمت آن به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد. دف و سایر سازهای کوبه‌ای را شاید بتوان از باستانی‌ترین سازهای جهان دانست که هیچ گاه از محبوبیت آن‌ها کاسته نشده است.

در برخی منابع، ریشه این ساز را تمدن عیلام دانسته‌اند، با این تفاوت که شکل این ساز چهارگوش بوده است و هنوز هم دف چهارگوش در برخی نقاط ساخته و نواخته می‌شود. در ایران باستان، که به روایت نقش‌برجسته‌ها، موسیقی جایگاه والایی داشته است، دف نوازی در آیین‌های مذهبی، جشن‌ها و جنگ‌ها رایج بوده است.

بر اساس توصیف ویل دورانت از موسیقی دوران هخامنشی، ایرانی‌ها «از نــواختن چنـگ، نـي، طبــل و دف، لـذت می‌برده‌اند.» همچنین، پیکره‌ای که مربوط به دوران سلوکیان و اشکانیان است نوازنده‌ای را در حال نواختن دف نشان می‌دهد. نقوش برجسته ای که آن هم مربوط به دوران اشکانیان است گروهی از نوازندگان مرد و زن را در حال نواختن ساز دف، شیپور و دایره‌زنگی نشان می‌دهد. حجاريهاي طاق بستان، مربوط به دوران ساسانیان، نوازنده‌ای را نشان می‌دهد که در حال دف نوازی است و همچنین فردوسی در شاهنامه، از دف یاد ‌کرده است.

در ورود اسلام، نواختن این ساز بیشتر به خانقاه‌ها و تکیه‌های کردستان محدود شد. علاوه بر آن، منابع تصويری به‌جامانده از مجالس سماع، شامل نگاره‌هايی می‌شوند که عمدتاً مربوط به دوران تیموریان‌اند و سازهایی مانند دف در آن‌ها خودنمایی می‌کنند. به گفته‌ی نبیر یوسف شریداوی، نوازنده‌ دف، عکس‌هایی که از دوران قاجار به جا مانده‌اند نشان‌دهنده‌ی کاربرد ساز دف در موسیقی ایرانی است؛ با وجود این، شدت و وسعت صدای ساز دف، سازهای دیگر را پوشش می‌داده است و به همین دلیل کمتر به آن توجه می‌کردند. بیژن کامکار برای اولین بار از ساز دف در اجراهای عمومی استفاده کرد. پیش از آن نیز دف تنها در مراسم مذهبی استفاده می‌شد، اما امروزه یکی از سازهای برجسته در گروه‌های موسیقی سنتی ایرانی محسوب می‌شود.

معرفی قسمت های مختلف دف

شاید بهتر باشد یادگیری دف یا آموزش دف زدن را با معرفی اجزاء ساز دف شروع کنیم بنابراین این مقاله را به عنوان آموزش دف جلسه اول در نظر می گیریم.
قسمت‌های مختلف ساز دف شامل این اجزاء می‌شوند:

کمانه :کمانه قسمتی است که پوست دف به آن متصل می‌شود. کمانه‌ی دف حلقه‌ای چوبی با عرض 5 تا 6,5 سانتی‌متر است و دایره‌ای با قطر 50 تا 55 سانتی‌متر را تشکیل می‌دهد. تقارن کمانه و کشش یکسان پوست از طرفین تاثیری مستقیم بر زیبایی صدای دف دارد. ناگفته نماند که جنس کمانه چوبی است و معمولاً از چوب درخت بید ساخته می‌شود.
انگشتی : انگشتی یک فرورفتگی روی قسمت پشتی چوب است که محل قرارگیری انگشت شست هنگام دف نوازی است.
پوست : همانطور که می‌دانیم صدای دف حاصل برخورد انگشتان با پوست دف است. پوست دف به انواع طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شود. پوست طبیعی از پوست حیواناتی مانند گوسفند، بز، آهو و میش تهیه می‌شود همچنین پوست طبیعی باید کهنه و ضخامت آن در تمام قسمت‌ها یکسان باشد. پوست بافت زنده است، بنابراین، در مقابل سرما و گرما و حرارت حساس است. در مقابل، پوست مصنوعی که جنس آن از طلق است سطح یکدست‌تری دارد، حساسیت‌زا نیست، توسط باکتری‌ها تجزیه نمی‌شود، بوی نامطبوع تولید نکرده و رطوبت جذب نمی‌کند. در مناطق خشک از پوست طبیعی و در مناطق مرطوب از پوست مصنوعی استفاده می‌کنند.
گل‌میخ‌ها : پوست دف توسط ابزارهای پونزمانند به سطح کمانه متصل می‌شود که به آن‌ها گل‌میخ می‌گویند. در سازهای قدیمی بیشتر از گل‌میخ استفاده می‌شد اما در سازهای جدید کمتر از آن استفاده می‌کنند.
 حلقه‌ها : حلقه‌های دف در قسمت داخلی کمانه قرار دارند که روی آن‌ها حلقه‌های فلزی(معمولا در دسته‌های چهارتایی) نصب می‌شود.

در ویدئوی زیر از آکادمی موسیقی آرمیس تمام موارد بالا را به شما بصورت کامل توضیح داده ایم، حتما این ویدئو را تماشا کنید :

محل قرارگیری انگشتان دو دست و استایل کلی دف نوازی

قاعدتاً آموزش دف زنی بدون آموزش نحوه گرفتن ساز دف ممکن نیست. شیوه صحیح در دست گرفتن ساز دف به‌معنای شنیده شدن صدایی حرفه‌ای و مطلوب است و تاثیر مستقیم بر نوازندگی صحیح دارد؛ در نتیجه، آموزش ساز دف را باید با شیوه‌ی دستگیری دف شروع کرد. 
اولین نکته برای دف نوازی این هست که نباید به پشتی صندلی تکیه دهیم و کمر باید کاملاً صاف باشد. ساز دف باید روی دو دست نگه داشته شود، ابتدا باید دست را دراز کرد و مطمئن شد وزن ساز به طور یکسان بین دو دست تقسیم شود تا حداقل فشار روی دست نوازنده وارد شود.
اگر نوازنده چپ‌دست است قسمت شصتی را با دست راست و اگر راست‌دست است قسمت شصتی با دست چپ گرفته شود.
نحوه گرفتن شصتی ساز به این صورت است که باید شست دست به صورت شکسته در قسمت فرورفتگی قرار گیرد و ساز بین انگشت شست و اشاره قفل شود سپس انگشت اشاره تا بند دوم، روی پوست و به سمت بیرونی ساز عقب می‌رود، بند دوم خم می‌شود اما هرگز نباید نوک انگشت با سطح ساز تماس داشته باشد.
شست دست مقابل باید در قسمت میانی کمانه قرار گیرد، در واقع باید کمانه را به سه قسمت تقسیم و انگشت شست را در وسط آن قرار دهید. حتما فیلم زیر را که در خصوص نحوه گرفتن دف است مشاهده کنید  :

در مرحله‌ی بعدی یادگیری دف، باید نحوه نشستن و نگه داشتن ساز را بیاموزیم،  باید دف را تا حدی به سمت خودمان متمایل کنیم که دست کاملاً صاف باشد و در قسمت مچ دست شکستگی به وجود نیاید در نتیجه، دف باید کمی مایل به سمت بدن باشد. ارتفاع نگهداری آن نه خیلی بالا و نه خیلی پایین است تا جلوی دید را نگیرد در حقیقت، قسمت فوقانی ساز باید تا اواسط صورت بالا بیاید. همچنین، بیش از اندازه نباید ساز را جلو برد و باید در نزدیک‌ترین حالت به بدن و به شکل مایل در دست نگه داشته شود. در جلسه اول آموزش دف ، هنرجویان معمولاً ساز را بسیار بالا یا جلو نگه می‌دارند که باید مراقب بود چنین حالتی اتفاق نیفتد.
امیدوارم که از قسمت اول آموزش دف نوازی لذت برده باشید. هر سوالی در رابطه با این جلسه دارید از قسمت دیدگاه ها بپرسید تا جواب داده شود. موفق باشید