همانطور که پیش تر در مطلب تاریخچه ساز دهنی گفتیم ، سازدهنی از دسته ی سازهای بادی می باشد که اغلب در سبک های جاز ، بلوز ، راک اند رول و کانتری بکار می رود. ساز دهنی انواع مختلفی دارد اما بسیاری از نوآموزان کار خود را با یادگیری سازدهنی دیاتونیک آغاز می کنند در ادامه ی این مطلب به بررسی و معرفی انواع مختلف سازدهنی می پردازیم.

اگر علاقه دارید نواختن سازدهنی را یاد بگیرید ، ابتدا باید انواع آن را بدانید ، که البته ممکن است این مساله همچون دیگر آلات موسیقی که هر ساز دسته بندی های مختلف و ویژگی های متفاوتی دارد ، برای شما سردرگمی ایجاد کند ، هارمونیکا یا سازدهنی به سه دسته ی اصلی دیاتونیک ، کروماتیک و ترمولو تقسیم بندی می شود ، البته انواع دیگری نیز از قبیل بیس ، کورد ، اکو ، اوکتاو هارمانیوکا نیز موجود است که صداهای متفاوتی تولید میکنند و در دسته بندی فرعی لحاظ می شوند. (قابل ذکر است که در برخی از دسته بندی ها با توجه به چیدمان نت ها انواع آن را تنها به دو دسته ی دیاتونیک و کروماتیک تقسیم بندی می کنند و سازدهنی ترمولو را در زیر گروه سازدهنی های دیاتونیک و دیاتونیک دو زبانه قرار می دهند)

ساز دهنی دیاتونیک

این نوع سازدهنی در کنار سازدهنی کروماتیک یکی از پرکاربردترین انواع سازدهنی در جهان می باشد که بعضی از انواع در آمریکا بعنوان هارپ بلوز و در آسیا بعنوان سازدهنی 10 سوراخه و یا ریشنر نیز شناخته می شود. این ساز دهنی ها بسته به نوع صدا ، رنگ صدا ، تعداد نوت های خود دارای سوراخ های 8 ، 10 ، 12 و... می باشند بعنوان مثال ساز دهنی ریشنر دارای 10 سوراخ می باشد که نوازنده را قادر می سازد در مجموع 19 نت در رنج 3 اکتاو را به اجرا در بیاورد و آکوردها و ملودی ها را در یک کلید تک بنوازد.

اصولا سازدهنی های دیاتونیک تنها برای یک کلید طراحی شده اند و به همین خاطر برای تمام کلیدها بصورت جدا ساخته می شوند. اگر سازدهنی دیاتونیک را که تنها به نواختن کلید C می باشد را با پیانو مقایسه کنیم این ساز دهنی تنها می تواند کلید های سفید در پیانو را بنوازد پس برخی از نت ها در این نوع سازدهنی به اصطلاح گم می شوند. البته در اجرای نواختن ساز دهنی دیاتونیک تکنیکی بنام Benidg وجود دارد که تا اندازه ای می تواند این مشکل را برطرف سازد و به نت های گم شده کمک کند که در آینده به آن می پردازیم.(البته تکنیک دیگری نیز بنام اوربندینگ Overbending نیز برای نواختن سایر نت ها متعلق به گام کروماتیک نیز وجود دارد)
بغیر از این تکنیک ها نوازندگان سازدهنی دیاتونیک چگونه می توانند کلید های دیگر را اجرا کنند ؟ خیلی ساده باید سازی دیگر با کلید متفاوت را هم زمان بنوازند ! بعنوان یک هنر جوی تازه کار شما ابتدا باید با سازدهنی کلید C کار کنید و در صورتی که بخواهید دیگر کلید های موسیقی ها را بنوازید نیاز به چندین ساز دهنی دیگر خواهید داشت برای اینکار 12 نوع سازدهنی باید داشته باشید تا تمام کلیدها را بنوازید.

هر ساز دهنی دیاتونیک با نت پایه ی خود در سوراخ شماره یک نام گذاری می شود ، بعنوان مثال سازدهنی ایی که در سوراخ شماره یک خود با نت پایه C یا کلید C آغاز شود بنام C Harmonica  یا C harp یا سازدهنی دیاتونیک کلید C شناخته می شود. این نت پایه در هر سازدهنی که با سوراخ شماره یک مشخص می شود بم ترین نت موجود در آن سازدهنی می باشد.
12 کلید استاندارد سازدهنی بصورت زیر می باشد ، که بم ترین آن کلید G و زیرترین آن کلید #F می باشد:

G – Ab – A – Bb – B – C – Db – D – Eb – E – F - #F

سازدهنی کروماتیک

در این سازدهنی از یک کلید یا شستی متحرک در کنار بدنه برای تعویض زبانه های سوراخ ها استفاده می شود. در کاربرد اول این ساز بدون فشردن شستی کلید های دیاتونیک را می نوازد با نگه داشتن شستی مخصوص عمل نت های نواخته شده نیم پرده بالاتر می روند و می تواند تمامی 12 نت کروماتیک را اجرا نماید به همین دلیل این نوع سازدهنی  را کامل ترین نوع سازدهنی می دانند و کاربرد وسیع تری در موسیقی های کلاسیک ، پاپ ، جاز و .. نسبت به دو دسته ی دیگر سازدهنی ها دارد. سازدهنی های کروماتیک معمولا از نظر قیمت از سایر سازدهنی ها گرانتر می باشند. سازدهنی های کروماتیک موجود در بازار ایران بیشتر بر اساس گام دو ماژور یا دو بزرگ گام دو ماژور یا دو بزرگ (C) می باشند اما در هر صورت بخاطر ویژگی تعویض زبانه ها بصورت دستی ، قادر به نواختن تمامی نیم پرده ها می باشد ، پس نیازی به تکنیک های اور بندینگ و بندینگ ندارد.

سازدهنی ترمولو

این نوع سازدهنی از دسته ی سازدهنی های دو زبانه  Double Reed(ed) Harmonicas می باشد در هر سوراخ و نت دو زبانه دارد بخاطر اینکه این سازدهنی بر اساس سازدهنی دیاتونیک کوک می شود و تنها گام های دیاتونیک در آن وجود دارد برخی به اشتباه آن را جزو دسته ی سازدهنی های دیاتونیک لحاظ می کنند. و به دلیل آنکه در هنگام نواختن و عمل دمش و مکش هر جفت سوراخ در ردیف بالایی و پایینی صدای لرزان یا در اصطلاح انگلیسی آن Termolo ایجاد می شود به همین نام مشهور شده است. این سازدهنی نیز همانند سازدهنی دیاتونیک تنها توانایی تولید 

در مجموع سازدهنی بر اساس نوع در سبک های مختلف زیر مورد استفاده قرار می گیرند

سازدهنی کروماتیک : جز یا جاز ، آیریش یا آیریش فولک ، کلاسیک ، پاپ
سازدهنی دیاتونیک : بلوز ، کانتری ، راک ، آیریش ، فولک ، پاپ
سازدهنی باس یا بیس و کورد : کلاسیک ، پاپ 
سازدهنی ترمولو و اکتاو : فولک ، پاپ